Año 2007 URTEA Premio Manuel Irujo

domingo, 24 de marzo de 2013

2005 Hitzaldiak-Conferencias


AZAROAK  4 OSTIRALA                                



Iosu Txueka

“Fortunato Agirre,
 Lizarratik oroimenez eta omenez”.

“Fortunato Agirre, haciendo historia en Lizarra”.

Concejal, alcalde, dirigente abertzale, víctima de la barbarie desatada desde el 18 de julio de 1936, Fortunato Agirre resume y simboliza a la generación más consecuente de la  primera democracia, encarnada en la II República. Hoy, en pleno esfuerzo por recuperar la memoria histórica de aquel periodo e ideales, su biografía nos acerca a quienes como él,  hicieron la historia en y desde Tierra Estella.

Fortunato Agirre, Lizarrako alkate eta buruzagi abertzalea, 1936.ko uztailaz geroztik, hasi zen basakeriaren biktima nabarmenetako bat izan zen. Hori dela eta, Agirre lehen demokrazia izan zen II Errepublikako belaunaldiaren ikurra dugu Lizarraldean. Egun, oroimen historikoa berreskuratzeko egundoko ahaleginak burutzen ari direnean, bere ibilbide biografikoak, historia egin zuten  bera bezalakoengana hurbiltzeko aukera ederra ematen digu.


  AZAROAK  11 OSTIRALA                                                                        

José Luis Orella

                                                                              
“Xabierko Frances eta Loiolako Iñigo.

“Frances de Xabier e Ignacio de Loyola.



Frances de Xabier nace en una época difícil. Son años de crisis en los que los  beamonteses preparan con el rey de Castilla la conquista del Reino de Nabarra. Su padre Juan de Jassu, agramontés y miembro del Consejo de Nabarra, nada pudo hacer para  que las tropas castellanas conquistaran con las armas el estado independiente de Nabarra. Sus experiencias vividas  fueron muy amargas.  Tras la muerte de su padre y con sólo doce años, fue testigo de la demolición de los torreones y murallas del Castillo de Xabier.   Siguió de cerca  la lucha activa que mantuvieron sus dos hermanos Juan y Miguel por oponerse a la dominación castellana.  Duras y tristes vivencias que compartió con su madre, María de Azpilkueta, hasta que a los veinte  años abandonó el castillo rumbo a París.  Cinco años después, obtuvo el título de Maestro en Artes y empezó los estudios de Teología. Todo esto auguraba un futuro brillante hasta que tomó la decisión de ingresar en la  Compañía de Jesús. Decisión que no cayó nada bien entre sus familiares, que no olvidaban la actuación del capitán Iñigo de Loyola.. En 1541, a sus treinta y cinco años, embarcó en Lisboa rumbo a las  Indias Orientales.

Historiak dioenez Frantziskok 1525ean, zerbitzari baten laguntzaz, Pirineoak zeharkatu zituen, Parisera zihoala. Sorbonan ikastera zihoan.  Frantzisko ikasle bikaina zen. 1530ean Arte Maisu titulua lortu zuen, lizentziaturaren baliokidea, eta teologia ikasketei ekin zien. Etorkizun itxaropentsua zuen, eta aitaren urratsen ondoren, bazirudien erresumako kargu politiko eta erlijiosoren batean hasiko zela.

AZAROAK 18 OSTIRALA


 Iosu Erkoreka
                                           

Manuel Irujo, euskal diputadua Errepublikako Gorteetan”

“Manuel Irujo, un diputado vasco en las Cortes republicanas”


Don Manuel Irujo salió elegido diputado a Cortes en las elecciones de noviembre de 1933 y volvió a conseguir el acta en la convocatoria de febrero-marzo de 1936. Ello le permitió asistir e incluso participar de forma directa y personal en los enconados debates parlamentarios que marcaron el bienio negro y las vísperas de la sublevación franquista. Su inquieto temperamento se vio reflejado en una actividad parlamentaria acerada e intensa. Sus actuaciones como diputado se centraron de manera especial en los temas de interés navarro y en la defensa de las singularidades jurídico-institucionales de los cuatro territorios vascos. Aunque la minoría nacionalista reservó para José Antonio Agirre las intervenciones relacionadas con las grandes cuestiones políticas, Irujo intervino con rigor y brillantez en la defensa de algunos de los grandes principios democráticos como el de la libertad de expresión e información o el de la autonomía municipal.

  
Manuel Irujo jauna 1933ko azaroko hauteskundeetan izan zen aukeratua Gorteetako diputadu. Eta 1936ko hauteskundeetan berriro lortu zuen akta. Horiek horrela, zuzenean eta pertsonalki parte hartu zuen bienio beltzeko eta 1936ko altzamendu frankistaren aurreko debate gogorretan. Gizon langilea zen eta izaera hori argi asko islatu zen bere jardun parlamentario zorrotz eta sakonean. Bere lana, Nafarroaren interesko grietan eta euskal lurraldeen berezitasun foralen defentsan gauzatu zen bereiziki. Euskal abertzale taldeak, Jose Antonio Agirreren eskuetan utzi zuen goi mailako gai politikoen inguruko gaietan parte hartzeko ardura, baina Irujok ere, seriotasunez eta bikaintasunez jardín zuen hainbat balore demokratikoen defentsan, hala nola, adierazpen- eta informazio- askatasunaren edota udalen autonomiaren defentsan.




2005 VI.Azaro Kulturalak


2005 Pierre Charrittonen zorionak




Zorionak Jean



Aita Piarres Lafitteri esker ezagutu ginuen elgar Jean Haritschelhar Baigorriarrak eta nik Piarres Charritton Hazpandarrak.

Eta ez dut ahantzia geroztik elgarrekin hainbeste aldiz ibili ditugun urratsak. Nolaz bada  ahantz nitzake bere merezimenduen gatik Irujo Fundazioak 2005ean eman zioen saria? Eta bereziki gaurregun  2013an ikusten dudalarik  bere seme bat Hazpandartua eta herriko konseiluan sartua..


Piarres Charritton                                                                                            
Euskaltzain emeritua
                                                                                           

domingo, 10 de marzo de 2013

2005 Miren Azkarateren gogoetak


Euskara da nire aberria

Miren Azkarate

Jean Haritschelharen izena entzutean irribarre zabala datorkigu askori gogora; gizon garaia, ona, patxadazkoa, umoretsua. Ezpainekin bakarrik ez, begiekin ere irribarre egiten duen horietakoa. Bizitza luze eta oparoa izan du Jean Haritschelharek, eta bizitza horren nondik norakoak ongi ulertzeko, berak esana gogoan hartzea da egokiena: “euskara da nire aberria”. Euskaltasun horretatik abiatuta landu ditu, bizi izan ditu, lanbidea eta zaletasunak laurogeita hamar urtetan zehar. Euskaltasuna dute ardatz Jean Haritschelharen mila aurpegiek. Iparraldean beste askori gertatu zaion bezala, gaztetan egin zen pilotazale eta zaletasun horrek eraman zuen 1968an Pilota Federazioan sartzera; ondoren, Pilota aldizkaria sortzera, eta 1981ean Pilotarien Biltzarreko buru hautatua izatera.
Unibertsitate ikasketak egin ondoan, literatura irakatsi zuen urte luzez Bordeleko unibertsitatean. Eta, bere euskaltzaletasunetik, Pierre Topet Etxahun ikertu zuen doktore-tesia ontzeko. Ez zen, ordea, nahikoa. Euskararen aberri horren alde gehiago egin zezakeen eta gehiago egin zuen, egin du, eta egiten du Jean Haritschelharek. Euskararekin zerikusia duen edozein toki eta zokotan aurkituko dugu. Baionako Erakustokiko zuzendari urte luzez, Bulletin du Musée Basque berpiztuaz eta hango artxiboetara hainbat dokumentu eta liburu balios bilduaz; Herria astekarian gaur ere astero irakurriko ditugu haren idatziak. Irakaskuntzaren munduan ere lehen lerroan ibili da Ikas erakundean eta Seaskan. Egiazko aitabitxi eta erreferente da gaur egun Iparraldean edozein euskaldunentzat. Ezin bestela izan, eginiko lan guztiaren ondoren, tartean Baigorri, bere sorterriko auzapez ere izana baita.
Baina beste ororen gainetik, Euskaltzaindiarekin lotua ageri zaigu Jean Haritschelhar. Euskaltzain osoa da 1962az geroztik; euskaltzainburuorde, 1968tik 1988ra; eta hamasei urtez euskaltzainburu. Aberri duen hizkuntza horren batasunaren lekuko, eragile eta egile nahitaezkoa.
Euskaltzaindiak 1995ean Etxepareren Linguae Vasconum Primitiae argitaratu zuenean, hauxe idatzi zuen Haritschelharek hitzaurrean:
“Orduz gero mintzaira idatzia jalgi daiteke Etxepareren oihu famatuari jarraikiz: kanpora…, plazara…, mundura…, mundu guzira… eta azkenik munduko mintzaira idatzien arteko dantzara.
“Kontrapas” delakoaren oihuak badauka “Sautrela”-n bere oihartzuna, manu gisa emana: “Heuscaldun den guiçon oroc alcha beça buruya”.
Laurehun eta berrogeita hamar urteren burlan hauxe da daukagun hizkuntzarekiko ametsa: gal beza ahalkea eta beldurra, izan dadila, idazleei esker, ausart, entregu, bitore eta beste hizkuntzak bezain aberats eta konplitu.
Idazle izanik ala ez, beldurrik gabe, orain ere “euskaldun den gizon orok altxa beza burua”.
Horixe da Jean Haritschelharek bizitza osoan egin duena..
 

2005 Andres Iñigoren oroimenak



Jean Haritschelhar euskaltzain nafarra,  seigarren merindadekoa


     Luze eta zabal aipatzeko modukoak dira Jean Haritschelharrek bere bizi ibilbide oparoan lortu dituen titulu, kargu, merezimendu eta errekonozimenduak, hala nola, Bordeleko Unibertsitateko Euskal Hizkuntza eta Literatura katedra, Baionako Euskal Erakustokiko zuzendaritza, Euskal Herriko Unibertsitateko eta Espainiako UNEDeko Doktore Honoris Causa tituluak, etab.
     Hala ere, uste dut ez naizela batere oker ibiliko erraten badut bertze berezitasun aipagarri batzuen eraginez dela hagitz ezaguna eta gogoko Nafarroa Behereko Jean Haritschelhar gure artean ere, hemen Nafarroa Garaian. Euskaltzainburu izan den urte luzeetan, batik bat, bisitari eta parte hartzaile izan dugu maiz aski Nafarroan, hiriburuan ez ezik bertze hainbat herritan ere, hasi Beratik eta Tuteraraino, harreman instituzionaletan, ekitaldi akademikoetan, ageriko ekitaldietan edota zenbait bilera eta bisitatan. Planta ederreko gizon errespetagarria izateaz gainera, beti atsegin, irribarretsu eta gozo agertu zaigu Jean, jendearekiko hurbila eta agerraldi akademikoetan hizlari adierazkorra, entzuleen arreta erraz bereganatzea lortzen duen komunikatzaile bikaina.
     Mundu akademikoan entzute aitortua duen irakasle euskaltzaina, aldi berean, herriari lotua ikusi dugu, ez bakarrik bederatzi urtez bere sorterriko alkate edota bertze urte anitzez Pilotarien Biltzarreko kide eta zuzendari karguetan egona delako. Izan ere, euskaltzainburu izan denean maisuki erakutsi du erakundea gizarte maila guztietan ordezkatzen, bai goi mailako herri aginteekiko harremanetan, bai herri eta jende xumeekikoetan ere. 
     Bere burua “izatez nafarra eta politikoki frantziar hiritarra” definitzen duen Jean Haritschelhar euskaltzainburu ohia, Nafarroako seigarren merindadeko Baigorrikoa da, mugaz haraindiko eta honaindiko nafarrok, muga kontuak gaindituz, urtero udaberrian Nafarroaren eguna elkarrekin ospatzen dugun herrikoa, hain zuzen ere.

Andrés Iñigo
Euskaltzandiaren Nafarroako ordezkaria


2005 V. Manue Irujo Sariaren BIDEOA

V. Manuel Irujoren Saria
Estella-Lizarra
2005



Jean Haritschelhar, Manuel Irujo Saria 2005 from KOLDO on Vimeo.

domingo, 3 de marzo de 2013

2005 Euskaltzaindiaren akta




Euskaltzaindiak  bere aktetan diskutso guztiak bildu zituen



Euskaltzaindia  recopiló en sus actas los diiferentes discursos del acto.




Para ver todo el documento haz clik en pdf

2005 Jean Haritschelharren bizitza




Haritschelharren  biografia


Jean Haritschelhar Duhalde Baigorrin jaio zen, 1923ko maiatzaren 13an. Lehen ikasketak bertako eskola publikoan egin zituen. Ondoren, Baionan, Mont de Marsanen eta Tolosan ikasi zuen. Letretan doktore da Ecole Normale Superiore de Saint-Cloud eta Sorbonne-Parisen, tesiok aurkeztu zituelarik: “Le poéte souletin Pierre Topet Etxahun” ea “L’oeuvre poétique de Pierre Topoet-Etxahun”. Arlo profesionalean, irakasle izana da, 1952tik 1959ra Agen-eko lizeoan eta 1962tik 1986ra Bordeleko Unibertsitatean, bertan espainiera eta euskara klaseak ematen zituela. 1969an, Euskal Hizkuntza eta Literaturako katedradun izendatu zuten.
1962an, Baionako Euskal Museoko buru izendatu zuten. Urte horretan ere, Euskaltzaindiak euskaltzain oso hautatu zuen. 1963ko uztailaren 28an, Baigorrin, irakurri zuen sarrera-hitzaldia, “Haritschelhar euskaltzain jaunaren mintzadia (Oxobia)” eta Rene Lafon-ek erantzun zion. 1966. urtetik 1988ra bitartean euskaltzainburuorde izan zen eta 1989an izendatu zuten euskaltzainburu, Luis Villasanteren lekuan. 1971tik 1980ra bitartean Baigorri bere herriaren alkate izan zen. 1988an, Euskal Herriko Unibertsitateak “Doctor Honoris Causa” izendatu zuen.
Besteak beste, Ikas, Euskaltzaleen Biltzarra, Societé de Linguistique de Paris eta Euskal Kultur Erakundearen partaide da. Frantziako Hezkuntza Ministeritzako Conseil des Universites delako erakundearen batzordekide ere bada. Pizkundea, Iparraldeko Kultur Federazioa-ren buru.
Artikulu ugari idatzi izan du bizitzan zehar hainbat aldizkaritan: Gure Herria, B. Du M.B, Revista de Etnografía, Euskera, Bulkletin hispanique, Herria (honen zuzendariorde ere izana da) eta Estudios de Deusto, besteak beste. Pilota aldizkariaren sortzaile eta zuzendari ere izan da, bai eta Pilotarien Biltzarraren zuzendari ere (Pilota Federakuntzako kidea ere izan zen, 1968tik 1996 arte). Bulletin du Musée Basque deritzan aldizkaria zuzendu zuen, bertan euskara, euskal kultura, historia eta arkeologia mailako oinarrizko argitarapenak ezagutarazi zituela.
Bestetik, Udako Euskal Unibertsitatearen sortzailetarik bat dugu Haritschelhar. Bertan, gainera, lau urtez izan zen irakasle.


El escritor y lingüista navarro Jean Haritschelhar nacido en Baigorri un 13 de mayo de 1923. Estudió en la Universidad de Toulouse y en la de la Sorbona, obteniendo el doctorado con una tesis que analizaba la obra del poeta suletino Pierre Topet Etxaun. En el periodo comprendido entre 1962/1968, impartió clases de lengua en la universidad de Burdeos, siendo nombrado en 1969 catedrático de Lengua y Literatura Vasca  de dicha universidad. 
Nombrado Director del Museo Vasco de Baiona en 1962, este mismo año fue elegido académico de numero de Euskaltzaindia. Posteriormente accedió a la presidencia de Euskaltzaindia,  ocupando este cargo durante 22 años. Autor de innumerables publicaciones, es un referente para todos aquellos que quieran conocer el mundo de la cultura  y del euskara en estos últimos años

sábado, 2 de marzo de 2013

2005 Jean Haritschelhar Vº Manuel Irujo Saria



El premio 2005, para un navarro de Baigorri

Texto: Koldo Viñuales


Es un honor para todos todos los miembros de Irujo Etxea conceder este Vº premio a Jean Haritschelhar. Evidentemente que este galardón es un reconocimiento a  toda una vida de entrega e ilusión por mantener viva la llama del euskara y de la cultura vasca.
Sin embargo existe en el premiado un motivo sentimental que nos llena de orgullo, ya que Jean es también nabarro. Este año en el seiburu de nuestro anagrama visualizamos a todos los habitantes de la sexta merindad, que son una parte importante de nuestra historia..

Jean Haritschelhar recibiendo el seiburu ,

Pero volvamos a la historia de Jean, Irujo Etxea no podía pasar por alto los esfuerzos de 42 años encaminados a lograr la normalización del euskara a lo largo y ancho de Euskalherria. Ya que 42 años de dedicación son muchos años. Tu carrera en Euskaltzaindia ha sido una carrera maratoniana que has ganado contra viento y marea.
Con tu tenacidad y constancia has hecho callar todos aquellos cantos de sirena que auguraban  la desaparición del euskera. Sabías que era un empresa difícil, pero no  te rendiste jamás Cuando en 1963 entraste en Euskaltzaindia la situación no era muy halagüeña. .En el estado francés el euskara era ignorado, mientras que en el estado español la utilización del euskara estaba prohibida. Si bien el euskara en el estado francés sigue siendo no oficial, por suerte en Nafarroa y en la Comunidad Autónoma el avance del idioma es una realidad palpable. El euskara sigue hoy más vivo que nunca y gracias a  tu buen hacer en Euskaltzaindia, has conseguido que el euskara y la cultura vasca hayan entrado en un proceso de normalización aceptado y respetado por un amplio sector de nuestra sociedad.

Collete, esposa de Jean, firmando en el libro de honor de Irujo Etxea

Nos falta mucho camino por recorrer, pero algo nos dice que la senda que has marcado es nuestro mejor aval de futuro. Mila esker Nuestro agradecimiento sincero y el deseo de que las próximas generaciones hagamos realidad todos los proyectos que con tanta ilusión y empeño has iniciado
Zorionak Jean eta segi aurrera.

2005 V.Manuel Irujo Saria


 Baigorriko nafarra,  2005ko sariduna

Testua:  Koldo  Viñuales


Irujo Etxeko orok ohore handia dugu V. Manuel  Irujo saria Jean Haritschelharri ematean. Sari hau, bistan da, euskararen eta euskal kulturaren garra bizirik iraunarazteko ahaleginean eman den bizitzari egiten zaion onespena da.
Hala ere bada sarituarengan biziki harrotzen gaituen sentimendu handiko arrazoia, izan ere Jean nafarra da. Aurten, gure anagrama den seiburuan gure historiaren zati garrantzitsu diren seigarren merindateko biztanleak irudika ditzakegu.
Baina berriro ere itzul gaitezen Jeanengana. Irujo etxeak ezin zitzakeen ahantz euskararen normalizazioaren alde, berrogeita bi urtez, Euskal Herrian zehar egin dituzun lanak.

Andrés Urrutia, Miren Azkarate, Jean Haritselhar, Maria José Fernández eta Koldo Viñuales  aurreskuan.

Berrogeita bi urte luze da. Zuk Euskaltzaindian korritu duzun lasterketa maratoia izan da, garaitu duzun maratoia. Zure lan etengabeak euskararen desagerpena iragartzen zuen zenbait ahots isilarazi du. Bazenekien lan zaila zena, eta  ez zenuen amore eman horregatik. Frantzian euskararen egoerak hobera egin ez badu ere, zorionez, Nafarroan eta Euskal Autonomia Erkidegoan, euskararen berreskurapena nabarmena izan da.
Euskarak inoiz baino biziago dirau, eta zuk Euskaltzaindian egin duzun lanari esker, euskararen eta euskal kulturaren normalizazioa ez da utopia izanen. Bide luzea dugu aitzinean, baina erraten ahal dugu, Jean, ekin diozun bideak etorkizunerantz garamatzala Gure eskerrik beroena eta zuk ilusio handiz hasi zenituen proiektuak datozen belaunaldiek osa ditzatela

 Zorionak Jean eta segi aurrera !!!